ข้อบ่งชี้ว่าคึกฤทธิ์มั่วปฏิจจสมุปบาท
คือคำแต่งใหม่ของคึกฤทธิ์ว่า "สัตตานังไปเกาะขันธ์ห้า"
คึกฤทธิ์สอนคนผิดในเรื่องสำคัญคือเรื่องปฏิจจสมุปบาท
ถ้าเข้าใจปฏิจจสมุปบาทผิด
ท่านจะหลงไปในมิจฉาทิฏฐิ คือ หลงไปว่าสัตว์ล่องลอยไปเกาะโน่นเกาะนี่บ้าง
สัตว์ตายแล้วสูญบ้าง
ไม่มีสัตตานังไปเกาะอะไรทั้งนั้น
มีแต่เหตุปัจจัยที่ทำให้สัตว์ไปเกิด ดังพระพุทธวจนะว่า
"วิญญาณอาศัยปัจจัยประชุมกันเกิดขึ้น
เรากล่าวแล้วโดยปริยายเป็นอเนกมิใช่หรือ ความเกิดแห่งวิญญาณ เว้นจากปัจจัย
มิได้มี"
พระพุทธเจ้าสั่งนักสั่งหนาว่า
เวลาจะอธิบายปฏิจจสมุปบาท ให้อธิบายปัจจัยการด้วย
เพราะพระพุทธศาสนาเป็นศาสนาแห่งปัญญา
เป็นศาสนาแห่งเหตุผล คือ เหตุ ปัจจัย ดังที่ตรัสสั่งกับพระอานนท์
ดูกรอานนท์เพราะไม่รู้จริง
เพราะไม่แทงตลอด ซึ่งธรรมอันนี้ หมู่สัตว์นี้
จึงเกิดเป็นผู้ยุ่งประดุจด้ายของช่างหูก เกิดเป็นปมประหนึ่งกระจุกด้าย
เป็นผู้เกิดมาเหมือนหญ้ามุงกระต่ายและหญ้าปล้อง จึงไม่พ้นอุบาย ทุคติ วินิบาต
สงสาร
ดูกรอานนท์ เมื่อเธอถูกถามว่า ชรามรณะ
มีสิ่งเป็นปัจจัยหรือ เธอพึงตอบว่า มี
ถ้าเขาถามว่าชรามรณะมีอะไรเป็นปัจจัย
เธอพึงตอบว่า มีชาติเป็นปัจจัย
เมื่อเธอถูกถามว่าชาติมีสิ่งเป็นปัจจัยหรือ
เธอพึงตอบว่า มี
ถ้าเขาถามว่า ชาติมีอะไรเป็นปัจจัยเธอพึงตอบว่า มีภพเป็นปัจจัย
เมื่อเธอถูกถามว่า
ภพมีสิ่งเป็นปัจจัยหรือ เธอพึงตอบว่า มี
ถ้าเขาถามว่า ภพมีอะไรเป็นปัจจัย
เธอพึงตอบว่า มีอุปาทานเป็นปัจจัย
เมื่อเธอถูกถามว่า
อุปาทานมีสิ่งเป็นปัจจัยหรือ เธอพึงตอบว่า มี
ถ้าเขาถามว่า อุปาทานมีอะไรเป็นปัจจัย
เธอพึงตอบว่า มีตัณหาเป็นปัจจัย
เมื่อเธอถูกถามว่า
ตัณหามีสิ่งเป็นปัจจัยหรือ เธอพึงตอบว่า มี
ถ้าเขาถามว่า ตัณหามีอะไรเป็นปัจจัย
เธอพึงตอบว่า มีเวทนาเป็นปัจจัย
เมื่อเธอถูกถามว่า
เวทนามีสิ่งเป็นปัจจัยหรือ เธอพึงตอบว่า มี
ถ้าเขาถามว่า เวทนามีอะไรเป็นปัจจัย
เธอพึงตอบว่า มีผัสสะเป็นปัจจัย
เมื่อเธอถูกถามว่า
ผัสสะมีสิ่งเป็นปัจจัยหรือ เธอพึงตอบว่า มี
ถ้าเขาถามว่า ผัสสะมีอะไรเป็นปัจจัย
เธอพึงตอบว่า มีนามรูปเป็นปัจจัย
เมื่อเธอถูกถามว่า
นามรูปมีสิ่งเป็นปัจจัยหรือ เธอพึงตอบว่า มี
ถ้าเขาถามว่า นามรูปมีอะไรเป็นปัจจัย
เธอพึงตอบว่า มีวิญญาณเป็นปัจจัย
เมื่อเธอถูกถามว่า
วิญญาณมีสิ่งเป็นปัจจัยหรือ เธอพึงตอบว่า มี
ถ้าเขาถามว่าวิญญาณมีอะไรเป็นปัจจัย
เธอพึงตอบว่า มีนามรูปเป็นปัจจัย
ดูกรอานนท์เพราะนามรูปเป็นปัจจัยดังนี้แล
จึงเกิดวิญญาณ
เพราะวิญญาณเป็นปัจจัยจึงเกิดนามรูป
เพราะนามรูปเป็นปัจจัย จึงเกิดผัสสะ
เพราะผัสสะเป็นปัจจัยจึงเกิดเวทนา
เพราะเวทนาเป็นปัจจัยจึงเกิดตัณหา
เพราะตัณหาเป็นปัจจัยจึงเกิดอุปาทาน
เพราะอุปาทานเป็นปัจจัยจึงเกิดภพ
เพราะภพเป็นปัจจัยจึงเกิดชาติ
เพราะชาติเป็นปัจจัย จึงเกิดชรามรณะ
โสกปริเทวทุกขโทมนัสอุปายาส ฯ
ความเกิดขึ้นแห่งกองทุกข์ทั้งมวลนี้ย่อมมีด้วยประการฉะนี้
ฯ / พุทธพจน์
พระไตรปิฎก เล่มที่ ๑๐ พระสุตตันตปิฎก
เล่มที่ ๒ ทีฆนิกาย มหาวรรค
